De troost van de vleugelslag

Het is een gevleugeld gezegde, uit de chaostheorie: een vleugelslag van een vlinder in Brazilië kan een orkaan veroorzaken in Texas.

Als een beetje filosoferend mens ben ik mij bewust van mijn nietigheid. Ook als ik mij voorstel dat ik op de maatschappelijke ladder was opgeklommen tot een Belangrijk Persoon, of dat mijn bedje gespreid was geweest door geprivilegeerde afkomst, dan nog is er van mij over honderd jaar hoogstwaarschijnlijk niet meer over dan een bemoste gedenksteen ergens op een rustig plekje. In het grote geheel maakt dat maar weinig uit. Kijk maar naar de Grote Mannen (m/v) van de geschiedenis, ook van hen blijft niet meer over dan symboliek en academische exercities, waarbij ze zich ook nog eens in hun graf zouden omdraaien vanwege misbruik en verdraaiing van hun reputatie. En omgekeerd zijn er ook die postuum beroemd werden maar een ellendig leven hadden. Niet alleen een politicus, maar ook een wetenschapper of wie dan ook kan niet weten of de persoonlijke bijdrage aan de beschaving op termijn verheffend of desastreus uitpakt, of in de vergetelheid zal raken. Bij leven kun je maar bitter weinig zeggen over je invloed op de toekomst. Maar die vleugelslag, die is net zoiets als een lotje in de loterij of de chocoladerepen van Willy Wonka. Alleen wordt de trekking van deze loterij tot sint-Juttemis uitgesteld.

Wanneer ik een daad stel in deze wereld, dan kan ik illusie koesteren dat juist mijn minuscule bijdrage op onvoorzienbare wijze tot iets Groots uitgroeit. Maar zelfs als dat het geval is, dan nog zal het onmogelijk zijn om die causale keten op mijn inbreng terug te voeren, net zomin als de orkaan kan worden herleid tot de vlinderslag. En dat is juist het mooie en wonderlijke ervan. Dat ieder mens ertoe doet. Een miniem handvat voor het verlangen naar zin en betekenis. Een waardevol inzicht, dat zin en betekenis te vinden zijn in de geschiedenis van de evolutie, maar dat het terugvoeren daarvan op individuen uiteindelijk onmogelijk is. En dat is ook een soort van troost.

[Johann von Goethe ziet het ook eens door de bril van Bert Theelen, ilmenau 2012]