De Deventer boekenmarkt, een jaarlijkse highlight in boekenstad Deventer. Ook dit jaar weer een gezellge amalgaam van oude rotten in het tweedehandsboekenvak. Vaak markante figuren achter de uitgestalde boeken. Ze kennen elkaar en het is ook hun feestje. Je hebt er de groezelig ogende mannen van middelbare leeftijd, uiterlijkheden zijn niet aan hen besteed, maar vergis je niet, hun belezenheid is ongeveer evenredig met de sjofelheid van hun uiterlijke verschijning. Hier en daar een contrapunt van stijlvolle dames-van-stand, die regelrecht uit een Haagse hofhouding lijken te zijn gekomen, maar die zich ook prima op hun gemak voelen achter een marktkraam. En natuurlijk zijn er naast deze opvallende verschijningen ook de bescheiden ogende grijze mannen van de antiquariaten. Allen delen ze een passie voor het Boek en hun kennis is fenomenaal. Vraag naar een boek en vrijwel zeker kennen ze het, en de schrijver, en wat die nog meer geschreven heeft, en wanneer. En dat maakt indruk. Want zelf ken ik het overgrote deel niet.
Ik loop langs die kraampjes en soms, als ik wat treuzel, komt de vraag of ik iets van mijn gading bij zit. Ja dat is ongetwijfeld het geval, maar helaas kan ik dat maar zelden beoordelen. Duizenden en nog eens vele duizenden boeken met onbekende namen en enkel een titel om op af te gaan. Een mens heeft meer houvast nodig. Slenterend langs als die boeken, hun rugggen oppervlakkig scannend, moet mijn aandacht maar toevallig ergens door worden getrokken. Een bijzondere typografie, een opvallende bindwijze. Opvallend is dan ook het succes van series. Eenmaal op een bepaald spoor gekomen zoek ik daar mijn houvast, en ik vermoed velen met mij. Ik had mijn oog ooit laten vallen op de Russische Bibliotheek van uitgeverij Veen, opvallend strak vormgegeven door Gerrit Kouwenaar. Ik heb er al heel wat nu, maar waarom eigenlijk…nog meer delen voegt niets toe qua vormgeving. Ik kom wel op het spoor van minder bekende Russische schrijvers, dat is een min of meer toevallige bijkomstigheid. Dat streven om een serie compleet te krijgen is vaak irrationeel, maar wij zijn ermee behept en de commercie bedient ons graag: “Verzamel ze allemaal!” Opvallend, al die schrijvers van fantasieboeken die de ene na de andere Tolkien- of Auel-kloon produceren, niet één maar gelijk kloeke series met titels als Het Verborgen Paradijs of Kinderen Van De Maansteen. De bekende weg geeft houvast; verrast niet maar stelt ook niet teleur. Tientallen marktkramen puilen uit met met deze ‘bestsellers’, steevast uitgevoerd met goud- of zilverfoliedruk.
Het is niet gemakkelijk om op een ander spoor te komen, dat zit al in de beeldspraak besloten: wie wel eens fietst op een karrenspoor weet hoe lastig het kan zijn om daar uit te komen zonder even af te stappen. Maar lezen is een tijdrovende bezigheid, in dat licht is het de moeite waard om nieuwe sporen te zoeken, in plaats van meer van hetzelfde. Bijvoorbeeld door op recommandaties van anderen af te gaan.
Ondanks alle nieuwe technologie is het boek nog steeds in trek. Dat heeft denk ik ook wel te maken met de houdbaarheid. In mijn kasten staan boeken die ik al sinds mijn jeugd heb, terwijl digitale archieven en ook muziek van lieverlee onbruikbaar zijn geworden omdat de benodigde afspeelapparatuur er niet meer is. Wie heeft er nog een cassetterecorder, wie weet nog wat scsi is of zip. Tegen beter weten in bewaar ik zulke archieven, samen met de apparatuur. Maar alles veroudert en het is praktisch gesproken kansloos daar ooit nog iets van terug te zien. Boeken blijven daarentegen, weliswaar niet voor eeuwig maar in elk geval toch een mensenleven en dat is wat waard in deze tijd.
Fijn om weer eens een tijdschift te maken.
Tijdschriften, vaktijdschriften in het bijzonder, waren ‘vroeger’ de basis voor een inkomen als grafisch ontwerper, maar veel tijdschriften zijn gesneuveld vanwege de digitalisering. Bijzonder dus, dat de NSG heeft besloten om een tijdschrift, dat op de nominatie stond om weggedigitaliseerd te worden, toch een doorstart te geven op papier. Overweging hierbij is dat een uitgave in druk zo onderhand onderscheidend vermogen heeft gekregen; zoals het voorheen met de papieren uitgaven was, zo is nu in de digitale wereld. Door de bomen is het bos niet meer te zien, en door het laagdrempelige karakter van digitale verspreiding is die stortvloed er niet minder op geworden. En zo is het dus een overweging waard, om op te vallen met drukwerk. Zeker hoger opgeleiden waarderen het om door hun vakliteratuur te kunnen bladeren, een fysiek product in handen te hebben, even weg van het computerscherm; lezen van een versgedrukt blad heeft voor velen toch nog iets feestelijks, een moment van rust in het voortdurende bombardement van ‘content’. En dat gun ik ze heel graag uiteraard.
De eerste wandeling dit jaar met een fijn voorjaarsgevoel. De bomen zijn nog kaal, geen krokusbedden hier in het bos. Wel loopt de kamperfoelie en de vlier weer uit en de hazelaar hangt vol katjes. Het stelt nog niet zoveel voor, bij oppervlakkige beschouwing verschilt een frisse zondag in februari niet veel van een soortgelijke dag eind oktober, dezelfde kale bomen, koude wind, lange schaduwen door een zon die niet zo hoog komt, maar het gevoel is toch heel anders. Want er hangt lente in de lucht. Of beter gezegd, die lente zit in mijn hoofd. De gedachte dat ook ik, net als die bomen, het oude blad van mij heb afgeschud en klaar ben om opnieuw tot bloei te komen. Binnen afzienbare tijd zal alles weer groen zijn, de natuur zal zich weer in volle glorie tooien en dat zal weer mooi maar ook gewoon en alledaags zijn. En ik zal weer verlangen naar verdere streken, met andere landschappen en andere natuur. Maar op dit moment is dat nog niet zo. Nu voltrekt zich nog het jaarlijkse wonder van ontwaken, van (schijn-)dood naar nieuw leven.
Pauline Kuipers is trainingsacteur. Zij is inzetbaar bij trainingen waar gedrag en omgangsvormen een rol spelen. Door met haar spel waarheidsgetrouwe, praktijkgerichte situaties neer te zetten, krijgen deelnemers inzicht in het effect van hun gedrag én van gedragsverandering. Dat inzicht helpt hen om zelf stappen kunnen zetten, bijvoorbeeld om met elkaar een prettige werksituatie te creëren. Door spel en tegenspel komen ze tot verbazingwekkende inzichten. Dat bracht mij op het idee om die verbazing als uitgangspunt voor deze website te gebruiken. Als domeinnaam was gelukkig jezelfverbazen.nl beschikbaar.
Ik liep een tijdje terug met iemand door Zutphen. Ze wees mij op een sculptuur die daar stond, een buste van een vrouwfiguur. Het was een beeld van Henriëtte Polak vertelde ze, kende ik die? Helaas ik had er niet van gehoord, maar ik knoopte het in mijn oren: Henriëtte Polak, beeldhouwer, bekende inwoner van Zutphen. Zij bleek er zelfs een eigen museum te hebben en ik ging daar maar eens een kijkje nemen.
In het Henriëtte Polak museum uitgebreide informatie over levensloop en Goede Werken van mevrouw Polak zelf en kunst van diverse kunstenaars uit haar kring. Werk van Henriëtte Polak zelf zag ik echter niet. Pas na een tijdje viel het kwartje, dat Henriëtte Polak zelf geen kunst maakte, maar alleen optrad als mecenas voor een kringetje bevriende kunstenaars. Haar salon bood een reddingsboei voor kunstenaars in de figuratieve stroming in een tijd dat abstract en experimenteel meer in de mode was. Daaruit was de wens ontstaan om voor deze in de verdrukking geraakte groep een eigen museum op te richten.
Nu dit duidelijk was geworden trof het mij als toch wel apart dat dit museum vooral over mevrouw Polak zelf gaat, dit in tegenstelling tot andere bekende kunsttempels die door rijke industriëlen werden gesticht en hun naam dragen. Dat naast het noblesse oblige ook de wens meeweegt om zelf vereeuwigd te worden mag best; er zijn vele voorbeelden van cultureel erfgoed dat door ‘trickle-down’ voor gewone lieden toegankelijk is geworden. Maar om nou te zeggen ‘Hét museum voor modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst’, dat is overtrokken, het is vooral een hommage aan de oprichtster – welverdiend overigens, het is evident dat zij een waardevolle bijdrage aan de samenleving heeft geleverd. Ik vraag me bij nader inzien af of mevrouw Polak het zelf wel zo bedoeld kan hebben. Of dat het meer een zet van de plaatselijke Rotary is om hun corifee op het schild te hijsen.
Het legt maar weer eens de vinger op een zere plek: wat maakt dat een kunstenaar doorbreekt, heeft dat überhaupt iets met bovengemiddeld talent te maken of is het louter een kwestie van de juiste netwerken, zoals hier, een weldoener te vinden die er een gedeeld belang in ziet. Of anders mediagenieke eigenschappen, het vermogen om ophef te veroorzaken. En wat te denken van BN’ers, van wie de naam voldoende is om in museumcollecties opgenomen te komen. Wat is kwaliteit? Wat is talent? Wat is kunst? Daar is nooit een eenduidig antwoord op, hooguit lijkt het antwoord duidelijker te worden naarmate we verder in de tijd terugkijken, als de waan van de dag wat is weggeëbt. Dat we dan de waarde van de kunst kunnen zien in de context van een tijdsgewricht, als schakel in de keten van verandering. En dan is het ook zeer denkbaar dat die waarde niet intrinsiek in het werk te vinden is.
Dit museum gaat over figuratieve kunst, afgezet tegen de abstracte kunst van die dagen. Een onderscheid dat behoorlijk diffuus kan zijn. Ik stond een tijdje stil bij het minimalistisch vormgegeven trappenhuis van dit museum. Voor de fotograaf een feestje om mooie kaders te vinden en de werking van licht en textuur te benutten. Ik zie dan abstracte beelden in een figuratieve voorstelling. De abstracte kunst van Piet Mondriaan, die een figuratieve oorsprong heeft, is een anderssoortig voorbeeld. Omgekeerd lenen veel abstracte voorstellingen zich voor een figuratieve interpretatie. Er is maar weinig nodig om er figuren in te zien, zoals ook bij willekeurige vlekken, wolken en de sterrenhemel. En dat is ook weer een feestje, het mag beide kanten op.